1.2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις (Μέρος Β΄)

Παρουσίαση της ενότητας




Πηγές


Α. Ελεύθεροι αγρότες και στρατιώτες-αγρότες

    Στον τομέα της οργάνωσης της αγροτικής παραγωγής, που ήταν και η βάση της βυζαντινής οικονομίας, φαίνεται πως τον 7ο και 8ο αιώνα επικράτησε η τάση απλοποίησης και κρατικού συγκεντρωτισμού όπως και στους άλλους τομείς της οικονομίας. Eκτός από τα αρχαιολογικά δεδομένα, πληροφορίες μας δίνει και μια από τις ελάχιστες πηγές της εποχής, ο "Γεωργικός Νόμος". Ως προς την οργάνωση του χώρου του βυζαντινού κράτους, η πηγή αυτή υποδεικνύει ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό αυτής της εποχής την ύπαρξη χωριών, των οποίων τα γειτονικά χωράφια και λιβάδια τα μοιράζονταν ανεξάρτητοι, ελεύθεροι αγρότες. Αυτοί ήταν μικροϊδιοκτήτες-καλλιεργητές που δεν υπόκειντο στον έλεγχο κάποιου γαιοκτήμονα, δούλευαν για λογαριασμό τους, πλήρωναν φόρους απευθείας στο κράτος και μπορούσαν να εγκαταλείψουν τη γη τους ανά πάσα στιγμή. Κάποιοι αγρότες συγκέντρωναν ιδιοκτησία όχι υπερβολικά μεγάλη αλλά ούτε μικρή (μεσαία ιδιοκτησία) με την αγορά και εκμετάλλευση γης που είχε εγκαταλειφθεί από τους καλλιεργητές της.

     Στη μικρή και μεσαία ιδιοκτησία εντάσσεται και μια ειδική κατηγορία αγροτικών γαιών: τα στρατιωτικά κτήματα, οι στρατείες. Αυτά ήταν καλλιεργήσιμη γη που αναγκαζόταν να προσφέρει το κράτος στους στρατιώτες, σε εποχές έλλειψης χρημάτων, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες τους. Οι καλλιεργητές αυτών των γαιών είχαν στη συνέχεια υποχρέωση να προσφέρουν στρατιωτικής φύσης υπηρεσίες, κάθε φορά που το κράτος τις χρειαζόταν: είτε με προσωπική ένοπλη υπηρεσία είτε με καταβολή χρηματικού ποσού ικανού να εξοπλίσει και να συντηρήσει έναν στρατιώτη. Τα στρατιωτικά κτήματα φαίνεται ότι άρχισαν να σχηματίζονται από το τέλος του 7ου αιώνα, παρόλο που στις πηγές μαρτυρούνται μόνο το 10ο, και σχετίζονται, αν και δε συνδέονται απαραίτητα, με το θεσμό των θεμάτων.

                                                                                       Ελληνική Ιστορία, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Β. Ο στρατιώτης-αγρότης και οι υποχρεώσεις του (τέλη 8^ου αι.)

      Ένα επικουρικό σώμα του αυτοκρατορικού στρατού ήρθε να καταλάβει το στρατόπεδο που ήταν εκεί (κοντά στην πόλη Άμνια της Παφλαγονίας), για να προετοιμάσει μια εκστρατεία εναντίον των Αράβων. Ο χιλίαρχος, ο εκατόνταρχος και ο πεντηκόνταρχος προχώρησαν σε φροντισμένη επιθεώρηση, απαιτώντας αδιάκοπα από το πλήθος των στρατιωτών να παρουσιάζονται με τα άλογα και τις πολεμικές άμαξές τους. Κάποιου στρατιώτη –που ονομαζόταν Μουσούλιος και ήταν πολύ φτωχός- το άλογο, καθώς πλησίαζε η επιθεώρηση, καταλήφθηκε ξαφνικά από κωλικούς πόνους και σπασμούς, έπεσε κάτω και ψόφησε. Ο στρατιώτης, που δεν είχε χρήματα να αγοράσει άλλο άλογο, ήλθε σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ο εκατόνταρχος τον απειλούσε μέσα στην οργή του.

Βίος Αγίου Φιλαρέτου

Γ. Απόσπασμα από τον "Γεωργικό Νόμο"

"Aν ένας αγρότης μπει σ' ένα χωράφι χωρίς τη γνώση του ιδιοκτήτη και οργώσει ή σπείρει, να μην λάβει ούτε την αμοιβή για το όργωμα ή ούτε μέρος της σοδειάς για τη σπορά-όχι, ούτε το σπόρο που ξόδεψε.

Aν δύο αγρότες συμφωνήσουν μεταξύ τους μπροστά σε τρεις ή τέσσερις μάρτυρες να ανταλλάξουν τα χωράφια τους και συμφωνούσαν σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης, η αποφασιστικότητα και η ανταλλαγή τους να μείνουν σταθερές και σίγουρες και απρόσβλητες.

Aν δύο αγρότες, ο A και ο B, συμφωνήσουν να ανταλλάξουν τα χωράφια τους για την περίοδο της σποράς και ο A αναθεωρήσει, τότε, αν ο σπόρος έχει ριχθεί, δεν μπορούν να αναθεωρήσουν. Αλλά αν ο σπόρος δεν έχει πέσει μπορούν να αναθεωρήσουν. Aλλά αν ο Α δεν έχει οργώσει ενώ ο Β έχει οργώσει, ο Α θα οργώσει επίσης".

                                                                                                                 Ελληνική Ιστορία, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού